Wprowadzenie

Projekt CZ.11.4.120/0.0/0.0/15_006/0000074 TERDUMP Współpraca VSB-TUO/GIG Kce w badaniach zapożarowanych hałd po obu stronach wspólnej granicy

• Partner wiodący: Vysoká škola báňská – Technická univerzita Ostrava, Česká republika
• Partner:  Główny Instytut Górnictwa, Katowice, Polsko

Wybór partnera

Projekt wynika z potencjału synergii współpracy międzyinstytucjonalnej, istniejącej pomiędzy VSB Uniwersytetem Technicznym w Ostrawie oraz Głównym Instytutem Górnictwa w Katowicach.

Potencjał tej wzajemnej współpracy międzyinstytucjonalnej pomiędzy VŠB-TUO i GIG Katowice był już w pełnym zakresie przedstawiony i zweryfikowany podczas pomyślnie zakończonej realizacji projektu CZ.3.22/1.2.00/12.03398 “Ocena stężenia WWA i metali ciężkich na powierzchni zwałowisk i na terenach przemysłowych” (PAHMET, 2013-2015). Współpraca przy realizacji tego projektu okazała się być wysoce efektywna i znacząca. Oba podmioty, tak GIG jak i VSB-TUO dysponują wysoko wykwalifikowanym personelem oraz laboratoriami wyposażonymi w nowoczesną aparaturę na najwyższym światowym poziomie, co umożliwia wymianę wiedzy i doświadczeń pomiędzy zespołami badawczymi obu ośrodków. Obecnie realizowany projekt zakłada dalsze zintensyfikowanie korzystnej współpracy obu instytucji.

Rozwiazywany problem 

Współpraca międzyinstytucjonalna koncentruje się na wspólnym monitorowaniu i analizie aktywnych termicznie hałd i składowisk powęglowych w regionach Ostrawy i Górnego Śląska (PL). Na tej podstawie zostanie przeprowadzona ocena ryzyka pod względem emisji pyłów i gazów, które są szkodliwe dla jakości powietrza na obszarach przygranicznych. Projekt wynika z wniosków i zaleceń projektu CZ.3.22/1.2.00/12.03398  Ocena stężeń PAH i metali ciężkich na powierzchni hałd i obiektów przemysłowych. (PAHMET 2013-15).

Problematyka aktywnych termicznie hałd i składowisk powęglowych jest bardzo aktualna po obu stronach granicy polsko-czeskiej. Główną przyczyną jest występowanie wysypisk odpadów pogórniczych, zlokalizowanych zarówno w okolicach Ostrawy, jak i na Górnym Śląsku po polskiej stronie granicy. Przy jakielkowiek ingerencji w korpus składowiska (np. wydobywanie kruszyw, ich remediacja itp.) dochodzi do ponadnormatywnych emisji cząstek pyłu i gazów. Ponadto na cząstkach pyłu są absorbowane wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, w wielu przypadkach rakotwórcze. Te emisje do atmosfery stanowią znaczne potencjalne zagrożenie dla jakości powietrza, a tym samym dla zdrowia ludności w regionach przygranicznych i to nie tylko w bliskiej odległości od składowisk. Na tą problematykę oraz na potrzebę monitorowania termicznie czynnych składowisk pogórniczych wskazywały wnioski i zalecenia z niedawno pomyślnie zrealizowanego projektu PAHMET.

Cel projektu 

Główny cel projektu wynika z konieczności rozwiązania niebezpiecznego problemu zapożarowanych i aktywnych termicznie hałd po obu stronach granicy polsko-czeskiej, wspólnie przez ekspertów czeskich i polskich. Jest nim zatem dalszy rozwój i pogłębienie współpracy międzyinstytucjonalnej pomiędzy dwoma naukowymi jednostkami badawczymi – VSB – TU w Ostrawie oraz Głównym Instytutem Górnictwa w Katowicach. Cel projektu jest więc zgodny z osią priorytetową 4: “Współpraca między instytucjami i społecznościami“, oraz z celem specyficznym 4.1: “Intensyfikacja współpracy między instytucjami i społecznościami w regionach przygranicznych“. Jego realizacja nie tylko podejmuje drażliwy problem emisji z termicznie czynnych hałd i składowisk, z wylorzystaniem  porównywalnych metod i procedur, ale także pozwoli zaproponować procedury eliminacji zagrożeń dla środowiska i dla zdrowia ludzi, które to procedury będą jednolite i do zaakceptowania przez grupy docelowe w obu krajach.

Wymóg prowadzenia badań procesów zachodzących w hałdach i składowiskach, wynika z rzeczywistych potrzeb ich zarządzców (DIAMO PP oraz PGG SA), z którymi były konsultowane na etapie przygotowania projektu. Wyniki i wnioski uzyskane w trakcie realizacji projektu zostaną im przekazane celem wykorzystania w zarządzaniu hałdami i składowiskami (kontrola zapożarowania, gaszenie itp.) i w ingerencji w nie (pozyskiwanie materiałów). Pozwoli to ograniczyć do minimum niebezpieczne emisje cząsteczek pyłu i gazów.

Realizowane zadania 

• Zarządzanie projektem:

Zarządzanie wspólną koordynacją wszystkich działań w projekcie, odpowiedzialność za osiągnięcie wyników projektu.

• Działania promocyjne i informacyjne:

Promocja projektu w stosunku do grup docelowych.

• Koordynacja wspólnych metodologii i procedur realizacji badań terenowych i laboratoryjnych:

Współpraca pomiędzy poszczególnymi zespołami badawczymi Uniwersytetu Technicznego w Ostrawie i GIG Katowice w opracowaniu jednolitych metod pomiaru i pobierania próbek w terenie, monitorowania, przygotowania próbek oraz własnych procedur analitycznych w celu zgodności wyników uzyskanych w pracowniach obu partnerów. Koordynacja w realizacji poszczególnych prac terenowych i laboratoryjnych, która będzie realizowana poprzez wspólne uczestnictwo przedstawicieli obu partnerów.

• Koordynacja wspólnych metodologii i procedur oceny wyników analiz:

Współpraca pomiędzy zespołami badawczymi na Uniwersytecie Technicznym w Ostrawie i GIG w Katowicach koncentrować się będzie na ujednoliceniu wspólnych procedur oceny wyników i przetwarzania danych, realizowana będzie poprzez wspólne uczestnictwo przedstawicieli obu partnerów w ich miejscach pracy. Odpowiedzialność za dane czynności spoczywać będzie na badaczach danej specjalności dotyczącej modelowanía i interpretacji danych i będzie nadzorowana przez odpowiedzialnego badacza partnera wiodącego w dniach kontrolnych.

• Wspólna promocja i prezentacja wyników projektu:

W ramach działania zostanie zrealizowana bliska współpraca przy realizacji wszystkich elementów obowiązkowej promocji projektu. W ścisłej współpracy zostaną zorganizowane dwa warsztaty zaznamiające grupy docelowe projektu z wynikami projektu, jeden po stronie polskiej i drugi (finalny) po stronie czeskiej. Inne sposoby i formy zaznajamiania grup docelowych projektu z jego wynikami i wnioskami (wystąpienia w mediach, wspólne strony internetowe itp.), również będą koordynowane.

Współprafca transgraniczmna 

Kwestie wpływu poszczególnych źródeł zanieczyszczeń powietrza były dotychczas traktowane oddzielnie po obu stronach wspólnej granicy. Obecnie większy nacisk został położony na wspólne badania i wyniki polskich oraz czeskich instytucji, które byłyby uzyskiwane według tej samej metodologii i jednolitej procedury badań. Zapożarowane hałdy i ich negatywny wpływ na jakość powietrza są wspólnym problemem po obu stronach granicy. Problem ten można z powodzeniem rozwiązać jedynie za pomocą wspólnych działań z wykorzystaniem porównywalnych metod. Dzięki proponowanej współpracy w ramach projektu uzyskane wyniki będą dostępne dla podmiotów i odpowiedzialnych ośrodków decyzyjnych po obu stronach granicy. Kluczową wartością dodaną proponowanego projektu jest wykorzystanie jego wyników przez właścicieli lub zarządców termicznie aktywnych składowisk po stronie czeskiej i polskiej, w pracach związanych z ingerencją w nie, w celu zmniejszenia ryzyka emisji.

Wspólny projekt VSB-TUO i GIG Katowice stanowi istotny wkład w tworzenie nowych relacji w przygranicznym obszarze polsko-czeskim i w rozwój kontaktów transgranicznych. Dzięki temu jeszcze bardziej pogłębi się współpraca ludzi i profesjonalnych zespołów badawczych z obu współpracujących instytucji. Rozwój i późniejsze wykorzystanie wspólnych procedur i metodologii znacząco przyczyni się do zmniejszenia różnic w podejściu do rozwiązywania problemów badawczych. Wspólne rekomendacje i propozycje rozwiązań dodatkowo prowadzić będą do uzyskania podobnych instrumentów legislacyjnych po obu stronach granicy.

Niepomijalnym efektem projektu będzie poszerzenie osobistych kontaktów pracowników obu instytucji oraz eliminowanie bariery językowej.

Grupy docelowe i oddziaływania transgraniczne 

• Obywatele i wspólnoty regionu w tym organizacje pozarządowe;
• Władze administracyjne (zainteresowane gminy, miejscowości, województwa) działające w obszarze ochrony powietrza oraz planowania przestrzennego;
• Właściciele i zarządcy składowisk i hałd pogórniczych;
• Przedstawiciele organów władzy i organów samorządowych (sfera decyzyjna).

Można oszacować, że grupy docelowe będą liczyć od tysięcy do dziesiątków tysięcy osób.

Wyniki projektu zostaną wykorzystane na poziomie centralnym w ramach istniejącej międzyrządowej grupy roboczej rozpatrującej kwestie ochrony powietrza, a także w działaniach o zasięgu regionalnym i lokalnym. Posłużą one również podmiotom samorządowym i przedsiębiorstwom zaangażowanym w nadzór i eksploatację aktywnych termicznie hałd i składowisk w procedurach i decyzjach dotyczących ochrony powietrza. Oprócz tego, że wyniki projektu będą namacalnym rezultatem współpracy, zostaną one udostępnione zainteresowanym organizacjom pozarządowym i grupom wsparcia wspólnot na pograniczu Czech i Polski.